Полацк . Сафійскі сабор
2005.07
Гістарычны агляд:
ПОЛАЦАК. САФІЙСКІ САБОР

Помнік дойлідства ХІ—XVIII стст. Пабудаваны ў Полацку пры князе Усяславе Брачыславічу паміж 1044—66 гг. (паводле іншых звестак у 1050—60 гг.) як праваслаўны мураваны пяцінефавы крыжова-купальны (сем купалоў, паводле іншых звестак пяць) храм з трыма гранёнымі апсідамі. На кожным фасадзе (акрамя ўсходняга) было шэсть прастакутных плоскіх лапатак, якія адпавядалі ўнутранаму падзелу памяшкання шаснаццацю слупамі на нефы, тры сярэднія нефы заканчваліся апсідамі. Над сяродкрыжжам сабору быў цэнтральны купал на барабане. Сцены складзеныя з прыроднага каменю і плінфы ў тэхніцы паласатай муроўкі (муроўка са "схаваным радам", што стварала двухколерную гаму паверхні), характэрнай для Полацкай школы дойлідства. У канцы XV — пачатку XVI стст. перабудаваны ў пяцівежавы храм абарончага тыпу. Неаднойчы разбураўся (у 1607 г. і 1643 г. спалены, у 1710 г. часткова пашкоджаны выбухам, што адбыўся на загад расеёскага цара Пятра І). Паміж 1738—50 гг. перабудаваны (дойлід I.К. Глаўбіц, каменшчык Б. Касінскі) у стылі позняга барока. Храм быў арыентаваны з поўдня на поўнач. У XVIII ст. сабор — трохнефавая мураваная базіліка з дзвюма шмат’яруснымі вежамі на галоўным фасадзе. З усходняга боку ў кампазіцыю сабору ўключаныя рэшткі сцен, склеп і гранёныя апсіды храму 2-й паловы ХІ ст. (даўжыня старой забудовы вызначыла шырыню новай). Старажытныя апсіды і сіметрычная ім прыбудова да заходняга фасаду ўтвараюць своеасаблівы трансепт, гранёныя крылы якога завершаныя ў цэнтры купалам з ліхтарыкамі. Цэнтральны неф на галоўным фасадзе і з боку алтарнай апсіды завершаны фігурнымі атыкавымі франтонамі. Галоўны фасад дэкарыраваны ляпнымі гірляндамі на пілястрах, авальнымі нішамі на гранёных крылах, пінаклямі па кутах ярусаў вежаў і франтонаў. Бакавыя фасады аздобленыя спаранымі пілястрамі і ляпнымі гірляндамі. У інтэр’еры трох’ярусная каменная алтарная перагародка. На яе бакавых дзвярах захаваліся маляўнічыя кампазіцыі XVIII ст. У цэнтры пад трэцім ярусам тэмперная размалёўка XVIII ст. "Тайная вячэра", над ёю ў барочным ляпным картушы — "Спас нерукатворны". Каларыстычная гама размалёвак складаецца з карычневачырвоных, вохрыстых з адценнямі, сіне-блакітных і зялёных тонаў. Алтарная перагародка завершаная гарэльефнай кампазіцыяй "Тройца новазапаветная", выкананая ў стылі сталага барока з элементамі ракако. У старажытнай частцы храму (усходняя апсіда) захаваліся рэшткі фрэсак ХІ ст., колеравая гама чырвоная, зялёная і белая з сіне-блакітнымі, шэра-жоўтымі, карычнева-чырвонымі адценнямі.

У будынку сабору пасля рэстаўрацыі (1985 г., дойлід В. Слюнчанка) размешчаная канцэртная зала з арганам. Помнік рэспубліканскага значэння.

У.А. Чантурыя, Т.I. Чарняўская, В В. Церашчатава

http://szlachta.io.ua/s211163/doylidstva_belarusi._chastka_5_mensk._metrapaliten-pyaredzelki